Otizm, biyolojik kökenli, insan beyninin yapısal değil işlevsel olarak farklı çalışmasından kaynaklanan yaygın gelişimsel bozukluktur. Bireyin dünya ve diğer insanlarla ilişkisini, sosyal etkileşimini olumsuz olabilecek yönlerde etkileyen bir farklılık durumudur. Otizm kendini tek bir şekilde göstermez. Her otistik birey biricik ve kendine özgüdür, birbirlerine hiç benzemezler. Tanılama Sisteminde genel adının Otizm Spektrum Bozukluğu(OSB) olmasının sebebi bu hastalığın herkeste farklı şekilde ortaya çıkmasıdır. Bu durum tanı koymayı da zorlaştırır. Tipik otizm, atipik otizm, asperger sendromu gibi tüm tanıları kapsar. Bu nedenle otizm veya otizm spektrum bozuklukları dediğimizde tek tip bir hastalıktan değil belirli bir hastalık grubundan bahsedilmektedir.
Yaygın olarak otizmle ilişkilendirilen bazı davranış sorunları
Otizm tipik olarak kendi benmerkezci dünyalarına çekilerek, diğer insanların ulaşamayacağı bir fantezi yeri lehine gerçekliği reddetmiş görünen çocukların, çeşitli anormal ve sosyal olarak kabul edilemez davranışlarda bulunmaları ile kendini belli eder. Dil ciddi şekilde bozulmuştur. Katı bir aktivite repertuarı, sınırlı bir davranış yelpazesi, obsesif ve tekrarlayıcı davranışlar, yanıt vermeme, ciddi şekilde azalmış bir ilgi düzeyi ve çok az veya hiç sosyal etkileşim içermeyen bir bozukluk olarak tanımlanır. Fiziksel görünümleri normaldir, ancak motor, sosyal ve bilişsel gelişim düzensiz olma eğilimindedir.
Otizmin işaretleri ve belirtileri
Otizm sendromunu karakterize eden belirtiler dikkat çekicidir. Durum genellikle bebeklik veya erken çocukluk döneminde teşhis edilir; klasik olarak, 3 yaşından önce. Üç yaşın altında, gelişim basamaklarının yeteri kadar ilerlememesi ile göze çarpar ve bunu ailesi, yakın çevresi ya da sonraki dönemde okulunda öğretmeni gözlemleyerek fark eder. Bir kişinin kaç özelliği olması gerektiğine veya “otizm” teşhisi için hangi şiddet düzeyinin gerekli olduğuna dair kesin bir kriter olmadığı için önemli bir “gri alan” oluşturur. Otizm için gevşek bir şekilde tanımlanmış teşhis kriterleri, bu duruma sahip olduğu söylenen insan sayısının hızla artmasının bir parçası olabilir.
En çok gördüğümüz otizm belirtileri
Geç yaşlarda saptanan otizimler daha hafif belirtilerle seyretmesine rağmen bebeklik çağında saptanan hastalar genellikle birazcık daha bu hastalığı ağır geçirenler olur. Aşağıdaki erken belirtilere sahip olan bebekler genellikle üç yaşın altında bulgur verir ve hastalık birazcık daha ağır seyredebilir. Üç yaşından sonra saptananlarda nispeten birazcık daha hafif seyreder.
- 1 yaşına kadar çocukta babıldama dediğimiz konuşma öncesi ifadelerin yani sosyal etkileşimin başlamaması.
- Konuşma gecikmesi
- Bebeğin 16 aya gelene kadar tek kelime, 24 aya gelene kadar en az iki kelimelik cümleler kuramıyor olması
- İsmiyle hitap edildiğinde ismine yanıt vermiyor olmak
- Konuşma ve sosyal iletişim becerilerinin olmaması
- Göz teması kurmuyor olması veya göz temasının çok kötü olması
- Genellikle bebeklik döneminde görülen “Bakıştan kaçınma”
- Yeni bir bebekle göz teması kurmak ve sürdürmek, bağ kurmak için çok önemlidir; otizmli bebekler göz teması kurmaktan kaçınmakta zorlanabilirler.
- Eşyaları ya da nesneleri belli bir sıraya göre diziyor olmak
- Gülümseme yapmamak
- Ellerini sallama, ileri geri sallanma davranışları
- Sosyal etkileşim ve iletişim içerisinde olmamak
- Klasik olarak diğer insanlara tepkisiz veya ilgisizlik
- Diğer çocuklarla oyun oynamaması ya da oyun sırasında gereken becerileri gösterememesi
- Dokunma, tat ve bazı basit seslere alışılmışın dışında abartılı bir tepki
- Özellikle tekrarlayan veya ritmik hareketler üreten nesnelere anormal ilgi
- Uyku düzenlerinde bozukluk
- Uykuya geçiş, uykunun devam ettirilmesi konusunda başarısızlık
- Beslenme bozuklukları
- Bazı tatlardan normal bireylerden çok daha yüksek oranda haz alabilirler ya da nefret edebilirler. Bu durum çok daha sınırlı ve çok daha küçük bir çerçeve içerisinde beslenmelerine sebep olur. Bazı besinleri yeteri kadar alamadıkları için de sosyal, fiziksel ve öğrenme yetileri ile ilgili bazı zorluklar olabilir.
- Gastrointestinal sistem yani mide bağırsak sistemi ile ilgili oldukça sık yaşanan sorunlar
- Alerjiye meyillilik ve bazı besin maddelerinin normal insanlara yaptığı etkilerden çok daha fazlası ile yaşanan rahatsızlık
Üç yaş sonrasında yukarıdaki belirtilere ek olarak sıklıkla görülebilen otizm belirtileri
- Genellikle herhangi bir türdeki değişikliğe uyum sağlamada aşırı zorluk sergileme
- Oyunun adı “yeni şeyler öğretmek” olduğu için bu özellik eğitimi zorlaştırıyor.
- Belirli rutinler ve ritüellere aşırı bağlılık
- Belirgin bir nedeni olmayan radikal ruh hali değişimleri
- Bu aynı zamanda kafa travması hastalarının ortak bir özelliğidir ve nöral mesajlaşmada benzer bir bozulma olduğunu düşündürür.
- Örneğin, “sağ kolunuzu kaldırın” şeklinde gönderilen bir mesaj, ilgisiz bir duygusal tepki de dahil olmak üzere yaygın bir tepkiyi tetikleyebilir.
- “Tam sendromlu otizm” hastalarının %75 ila 80’inde zeka geriliği de vardır.
- Bunların %60’ı şiddetli veya derin şiddet seviyeleri yaşar.
- Bunun deneyimle nedensel olarak ilişkili olmayan “organik” bir durum olduğu kuvvetle öne sürülüyor (çünkü geriliği olanların genel popülasyonunun yalnızca %8’inde ciddi veya derin düzeyler var)
- Otizmli kişiler genellikle son derece “somut” düşünce sergilerler.
- Anlamlı, belirli görevleri öğretmek için kullanılan yüksek duygusal içeriğe sahip bir ortamda en iyi şekilde öğrenirler.
- “Açık” mesajlar ve somut beklentiler üzerinde gelişirler
- Tekrarlayıcı, tekdüze, basmakalıp ilgi alanları, hareketler ya da davranışlar sergileyebilirler. Heyecanlandıklarında, sevindiklerinde bir takım el çırpma, kendi etrafında dönme, zıplama, parmak ucunda yürüme hareketleri olabilir.
- Akranlarıyla anlaşamama ya da arkadaş edinme yeteneklerinin oldukça düşüktür
- Yaratıcı ve sosyal oyunlar oynayamadıkları gözlenir
- Kalıplaşmış tekrarlayan ve olağandışı söylemler kullanırlar
- Belirli nesneler ve konularla aşırı meşguliyet
- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite
- Konuşma Bozukluğu
- İnsan iletişimi yerine nesne iletişimini tercih etme
- Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu
- Yıkıcı Davranışlar
- Dürtü Kontrol Bozukluğu
- Davranış Bozukluğu
- Tikler
- Tourette Sendromu
- Kendini yaralama
- Çok daha ileri yaşlarda
- otistik inadı denen mantıklı gelmeyen hiçbir şeyi yapmak istememe
- Mecazi kelimeyi anlamakta zorlanma yani bir cümleyi direk söylediğinizde onu olduğu gibi algılama
- Depresyon
- Bipolar Bozukluklar
- Erkeklerde otizm spektrum bozukluğu biraz daha sık görülür ve genellikle sallanma hareketini yaparlar, kızlara göre birazcık daha sinirli ve saldırgan olabilirler. Konfor bölgesinden çıktığında gerçekten yüksek sesler oluşturarak durumu, memnuniyetsizliğini hissettirmeye çalışabilirler.
- Otizm spektrum bozukluğu olan kızlar birazcık daha içine kapanıktır ve kendini geri çekmeye meyillidir.
Bunlar ya da bunlardan birinin ya da birkaçının olması şüphe duydurur ama kesin bir şekilde çocuğunuzun otistik olduğunu göstermez. Maalesef ki otizm tanısı için şimdilik kullanabildiğimiz tıbbi bir tetkik, bir kan testi yoktur.
Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde daha nadiren gözlediğimiz bulgular
- Nöbet geçiren çocukların, zihinsel engelli olan çocukların sava sendromu olarak isimlendirdiğimiz, bazı durumlarda aşırı yetenekli ve hatta dahi derecesinde yetenekli çocukların varlığı,
- Bazı çocuklarda var olan bazı yetenekler normal insanlarda olanlardan çok daha fazla olabilir ve gerçekten bir dahi olabilirler.
- Hyperlexia sinestezi gibi, kelimeleri farklı şekilde algılayan, farklı şekilde yorumlayan durumların olması,
- Kas kuvvetinin düşük ve özellikle ince motor yeteneğinin oldukça düşük olması
Otizimli çocuğun beyni nasıl çalışır?
Otistik çocukların zekaları iyi olduğu halde zihinsel yıkımları vardır. Mantıksal zeka normal olsa da sosyal ve duygusal zekâ alanları gelişmediğinden sosyalliği ve duygusallığı öğrenememe, kendi duygularını ve başkalarının duygularını fark edememe, duygusal ipuçlarını okuyamama tepki verememe gibi beynin fonksiyonları ile ilgili olan bir ayna nöron hastalığıdır. Yani beyindeki ayna nöronlar, empati ile ilgili nöronlar, sosyallikle, duygusallıkla ilgili sinir hücreleri bu kişilerde gelişmemiştir. Beyin yapısında ciddi anormalliğe bağlı otizim belirtileri olsa da MR incelemesi tek tek hücrelerdeki değişimleri gösteremediğinden çoğunlukla beyin MR incelemeleri normaldir.
Otizmin Nedenleri ve Risk Faktörleri
