Aleksitimi Nedir?
Duygusal körlük olarak da bilinen aleksitimi, kişinin duygularını anlama, tanımlama ve ifade etmede zorluk yaşadığı bir kişilik özelliğidir. Diğer insanların duygularına tepki verme şeklini de etkiler ve bunun sonucunda ilişkiler zarar görebilir. Aleksitimi bir ruh sağlığı bozukluğu değildir ve klinik tanısı da yoktur. Ancak otizm spektrum bozuklukları, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu gibi durumların yanı sıra beyin hasarı gibi nörolojik problemlerle birlikte ortaya çıkabilir.
Aleksitiminin Nedenleri Nelerdir?
Aleksitimi, öncelikle çevre ve şartların (aile ortamı, erken bağlanma) ve genlerin karmaşık etkileşiminden kaynaklanan bir kişilik özelliği olarak kabul edilir.
Erken bağlanma figürlerinin ne kadar mevcut olduğu, evde ne kadar duygu ve duygusal etiketlemenin modellendiği ve evin genel duygusal tonu, bir kişinin duyguları algılama ve kaydetme yeteneğini etkileyebilir. Araştırmalar erken çocukluk deneyimlerinin aleksitimi gelişiminde önemli bir rol oynayabileceğini göstermiştir. Duyguların açıkça konuşulmadığı veya açıkça ifade edilmediği ailelerde büyüyen çocuklar, yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde kendi duygularını tanımlamakta ve anlatmakta zorluk yaşayabilirler.
Genellikle çocukluk döneminde uygun duygusal modelleme eksikliği depresyon, anksiyete, madde bağımlılığı ve bazı tıbbi durumlarla ilişkili olabilir. Bir ebeveyn bağımlılık, depresyon veya kişilik bozukluğu nedeniyle benmerkezci olduğunda ve çocuğun duygularına uygun şekilde uyum sağlayamadığında, duyguları tanımlama yeteneği bozulabilir.
Ek olarak, gelişim yıllarında travma, ihmal veya istismara maruz kalan çocuklar, bir başa çıkma mekanizması olarak aleksitimi geliştirebilirler.
Nörogelişimsel farklılıklar, iç algılama sorunları, duyusal işlem bozuklukları ve daha fazlası gibi genetik faktörler, kişinin vücuttaki duygularla ilgili ince değişimleri algılamasını ve tanımlamasını daha zor hale getirebilir. Aleksitimide iç algılama güçlükleri önemli bir rol oynamaktadır. Aslında bazı araştırmacılar aleksitiminin sonuçta bir iç algılama sorunu olduğunu ileri sürmektedir.
Aleksitiminin Yaygın Belirtileri
Aleksitimi belirtileri kişiden kişiye değişebilir ancak bazı yaygın belirtiler şunlardır:
- Duyguları anlama, tanıma ve göstermede zorluk
- Sınırlı hayal gücü ve yaratıcılık
- İçsel deneyimlerden ziyade dış olaylara odaklanma eğilimi
- Rutin veya yapılandırılmışlık tercihi
- Yakın İlişkileri sürdürmede zorluk
- Duygusal ve yakın ilişkilerden kaçınma eğilimi
- Başkalarının duygularına karşı empati veya anlayış eksikliği
Aleksitimi Tedavisi
Aleksitimi için spesifik bir tedavi yoktur ancak terapi, duygusal farkındalığın ve ifadenin geliştirilmesinde yardımcı olabilir. Bilişsel-davranışçı terapi (BDT) ve duygu odaklı terapi, aleksitiminin tedavisinde etkili olan iki terapi türüdür.
Aleksitimi, kişinin duygusal ve sosyal işleyişi üzerinde önemli etkiye sahip olabilen karmaşık ve zorlu bir durumdur. Aleksitiminin tedavisi olmasa da terapi ve diğer stratejiler duygusal farkındalığın ve ifadenin geliştirilmesinde yardımcı olabilir. Doğru destek ve kaynaklarla aleksitimi hastaları semptomlarını yönetmeyi öğrenebilir ve tatmin edici hayatlar yaşayabilirler.
Uzm. Psikolog (Çift-Aile-Çocuk ve Ergen Sorunları)
