Okul Fobisi
Okul fobisi, okuldan kaçınma ve okula gitmeyi reddetme, okula gitme konusunda irrasyonel ve sürekli bir korku yaşayan çocuklarda kaygı bozukluğunu tanımlayan terimdir. Davranışları, okuldan kaçan ve okulu kaçırma konusunda herhangi bir endişesi olmayan çocuklardan farklıdır.
Okuldan kaçan çocuklar okulu ve ders çalışmayı sevmezler, tembeldirler ve akademik bir amaç ve hedefleri yoktur. Bu çocuklar, okuldan kaçtıkları zamanı anne ve babalarına haber vermeden ev dışında istedikleri gibi geçirirler. Buna karşılık okul fobisi olan çocuklar evden uzaklaşmazlar; evde mutlu ve neşelidirler. Ebeveynleri ve bakıcıları ile yakın temas halinde olmak isterler. Okul başarıları orta düzeydedir, ödev sorumlulukları yok değildir.
Okul fobisi olan çocuklar genellikle güvensiz, hassastır ve duygularıyla nasıl başa çıkacaklarını bilemezler. Endişeli görünürler. Okula gitmek istememelerini bedensel yakınmalar dile getirmeye başlayarak belli ederken ebeveynlerini de okula gitmeme konusunda ikna etmeye çalışırlar.
Fiziksel bir hastalığa bağlanamayan mide bulantısı, kusma, bitkinlik veya baş ağrıları gibi sık görülen mide ağrıları ve diğer fiziksel şikâyetleri genellikle sabahları uyanır uyanmaz başlar ve okula gitmemelerine karar verildikten bir süre sonra kaybolur. Çocuğa “iyileşmiş görünüyorsun istersen okula bırakabilirim” dediğinizde benzer şikâyetlerin yeniden ortaya çıktığı görülür. Ertesi gün aynı belirtilerin yeniden ortaya çıkması dikkat çeker. Tatil günlerinde ise oldukça sağlıklı gözüktüğü, fiziksel belirtilerden şikâyet etmediği fark edilir.
Anaokulu ve ilkokula giden çocuklarda daha sık görülmekle birlikte ortaokul ve lise öğrencilerinde de görülebilir.
Okul fobisinin diğer belirtileri
- Çocuğun bir ebeveynden veya bakıcıdan ayrılması gerektiğinde yapışma, öfke nöbetleri ve/veya panik.
- Karanlıktan veya bir odada tek başına olmaktan korkma.
- Uykuya dalmakta güçlük ve/veya kabus görme
- Hayvanlara, canavarlara, okula vb. karşı abartılı korkular.
- Kendisinin veya başkalarının güvenliği ile ilgili sürekli düşünceler.
- Okul faaliyetlerinden kaçınma
- Anneye bağımlılık, içe kapanıklık, utangaçlık
- İştahsızlık, keyifsizlik, alınganlık
Okul Fobisinin Nedenleri
Diğer tüm fobilerde olduğu gibi, okul fobisinde de kalıtsal ve yapısal etkenlerden çok, psikolojik yaşantıların(duygusal, düşünsel, davranışsal, ilişkisel) daha önemli yer tuttuğu görülür. Okuldan kaçınmaya katkıda bulunan nedenler aranırken hem ev hem de okul sorunlarının dikkate alınması gerekir.
- Aşırı korumacı, kaygılı ebeveyn tutumları ile gelişen bağımlı kişiliğin gelişmeye başlaması
- Ayrılık endişesi
- Ebeveynlerin disiplin konusunda yetersizlikleri ve işbirliği içinde olamamaları
- Yeni bir kardeşin doğumu ve kıskançlık
- Ailede çevre ve şartların değişmesi; taşınma, göç, boşanma, ayrılık, mali sorunlar
- Çocuğun ebeveyn kaybı ya da anne veya babasının hastalığı
- Anne-babanın uzun süren geçimsizlikleri, çocuğun annesine zarar geleceğinden korkması
- Okulda öğretmen ya da arkadaşları tarafından küçük düşürülme, korkutulma
- Öğrenme güçlükleri yaşamak
- Öğretmenin sinirli olması, bağırması, cezalandırılmaktan veya kendisine yöneltilen sorulara cevap verememekten korkma
- Çocuğun başarısızlık korkusu ve sınıf içinde aktif olamama endişesi
- Dışlanma, kendini yalnız hissetme
- Zarar verici, örseleyici davranışlara maruz kalma(akran zorbalığı)
- Kaygılı ebeveynlik biçiminin ortaya çıkardığı özgüven eksikliği
- Ebeveynlerinin veya kendisinin gerçekçi olmayan yüksek beklentileri
- Yeni deneyimlerle baş edememe, sosyal beceriler geliştirememiş olma
- Okulda değilken bir ebeveynin tüm ilgisinin tadını çıkarmak
- Okul ödevlerini tamamlamak yerine televizyon izlemesine, oyunları oynamasına izin verilmesi
- Doğal afetlerden korkmak
- Tuvalet kullanımı ile ilgili sorunlar
- Zayıf atletik yetenek sergilemek, bir takım için en son seçilmek veya iyi performans göstermediği için alay konusu olmak.
- Görünüş, kıyafet, kilo, boy vs. nedeniyle alay edilme korkusu.
Okul Fobisi için Ebeveynler neler yapabilir?
- Ebeveyn ve okul personelinin işbirliği çok önemlidir. Endişelerinizi paylaşmak için çocuğun öğretmeni, okul psikoloğu ve/veya okul danışmanıyla konuşun.
- Şımarıklık, ilgi çekmek, sizi kızdırma arzusu gibi söylemlerle eleştirmek, suçlamak ya da cezalandırmak yerine neden gitmek istemediğine dair herhangi bir ipucu bulmak için çocuğun okul hakkında konuşmasını dinleyin.
- Uzun vedalaşmalar yerine okula gitme konusunda net bir tutum sergileyin.
- Geçerli bir hastalığı olup olmadığını belirlemek için çocuğu bir hekime muayene ettirin.
- Okuldan kaçınmanın olası bir nedenini veya nedenlerini birlikte belirleyin.
- Güçlü yanlarını keşfederek ve çocuğun kendini geliştirmesi için fırsatlar sunarak, çocuğun kendine olan güvenini geliştirmesine yardımcı olun.
- Meydana gelebilecek zorbalık faaliyetlerini izleyin.
- Öğrenciyi, okul danışmanı tarafından kolaylaştırılan bir arkadaşlık grubuna dahil edin.
- Düşük akademik becerilere sahip bir çocuğu özel eğitim hizmetleri için test ettirin.
- Çıkartma gibi bir ödülle pekiştirmek için bir davranış sözleşmesi kullanın
- Çocuğa korkusunu aşması için ona maruz kalma derecesini arttırarak yardım edin.
- Okul tatildeyken evdeki “eğlenceli” etkinlikleri ortadan kaldırın.
- Devam etmeyi teşvik etmekte daha iyi olan ebeveynin çocuğu okula götürmesini sağlayın.
- Bir araba havuzu kullanın veya çocuğa eşlik etmesi için bir akran ekleyin.
- Arkadaşlıkları teşvik etmek için sınıf arkadaşlarıyla oyun günleri düzenleyin.
- Okulla ilgili etkinliklere katılın.
- Sarılmalar, nazik sözler ve olumlu notlarla çocuğa ailenin güvende olacağı konusunda güvence verin.
- Öğretmen değiştirme, çocuğun daha az başarılı bir sınıfa alma ya da bir başka okula gönderme gibi alınabilecek önlemler sadece geçici bir süre için sonuç verir. Sosyal becerilerini geliştirmek ve baş etme becerileri kazanması için uzman bir çocuk psikoloğu/pedagog yardımı alın.
Okul Fobisi için Öğretmenler Neler Yapabilir?
- Çocuğun okula gitmek istememesinin altında yatan sebepler çoklu bir gözlemleme ile tespit edilmelidir.
- Eleştiri, yargılama, kıyaslama, utandırma ve cezalandırmanın olmadığı bir ortam sağlanmalıdır.
- Çocuğun okulda yalnız hissetmesine yol açan sorunları giderme konusunda yardımcı olunmalıdır.
- Çocuğun sınıf içindeki aktivitelere ve çalışmalara katılması konusunda zorlanmamalıdır.
- Cevap vermek istemeyen çocuğa karşı utandırma, suçlama ve eleştirme ile yaklaşılmamalıdır.
- Yapabileceği sorumluluklar verilmeli, akranları ile değişik gruplar içinde iletişimi arttırmalıdır.
- Çocuğun eksik ve yetersiz yönlerini vurgulamak yerine, güçlü yanları ön plana çıkarılmalıdır.
- Öğretmen, kendi iç çatışmalarını, bunalımlarını, öğrencinin ailesine olan kızgınlığını öğrenciye yansıtmamalıdır.
- Çalışmalarda ve aktivitelerde çocuktan yardım ve öneri isteyerek, kendini değerli ve önemli hissetmesi sağlanmalıdır.
- Geri bildirimler hemen ders sonunda verilmelidir.
Sorun göz ardı edilirse, kronik okul fobileri akademik performansın, akran ilişkilerinin, iş kalitesinin bozulmasına neden olabilir ve muhtemelen yetişkin kaygısına, panik ataklarına veya psikiyatrik bozukluklara yol açabilir. Bu nedenle okul fobisi olan bir çocuğun sorunları erkenden ele alınarak korkuları azaltılmalıdır. Temel adımlar, sorunu tanımak, çocuğun rahatsızlığının altında yatan nedeni veya nedenlerini keşfetmek ve zorluğu hafifletmek için okul uzmanlarıyla birlikte çalışmaktır. Ebeveynlerin kendilerini çocuklarının iyiliği için birlikte çalışan bir ekibin parçası olarak görmeleri gerekir.
