Genogram olarak da bilinen aile haritası, yaşanılan problemlere açıklamalar getiren yorumlayıcı bir klinik değerlendirme aracıdır. Nesiller arası örüntüleri, ilişkisel mesafeleri, psikolojik ve fiziksel problemleri, yaşam olaylarını gösterir. Sadece aile değil, bir grup ve sistem içindeki rolleri ve etkileşimleri görsel olarak temsil etmemizi sağlar. Tüm aile sistemini tek bir varlık olarak gören aile terapisi tekniğidir.
Müdahaleler, bireysel sistem üyelerinin yerine bir sistemin bütün olarak işleyişini iyileştirmek için tasarlanmıştır. Sorunlu ilişkilerin ve etkileşimlerin yanı sıra sistem gerilimleri ve baskılarını da aydınlatır. Gelecekteki sistem değişikliğini tahmin etmeye yardımcı olur.
En az üç nesil boyunca aile üyeleri ve ilişkileri hakkındaki bilgileri kaydederek karmaşık aile örüntülerini grafiksel olarak gösterir. Bu yüzden klinik sorunların zaman içinde aile bağlamında nasıl geliştiğine dair zengin bir hipotez kaynağıdır. Karmaşık örüntülerin somut, grafik temsilleri oldukları için klinisyenlere cazip gelmektedir.
Danışanların aile yapısını net bir şekilde haritalandırmaya ve ortaya çıktıkça aile ilişkileri ve işleyiş kalıplarının haritasını not etmeye ve güncellemeye de olanak tanır. Klinik bir kayıt için genogram, vakaya aşina olmayan uzman kişinin aile hakkındaki büyük miktarda bilgiyi hızlı bir şekilde kavramasına ve potansiyel sorunları ve kaynakları taramasına olanak tanıyan etkili bir özet sağlar.
Çizelgeye veya ankete yazılan notlar bir kayıtta kaybolabilirken, genogram bilgileri hemen tanınabilir ve her klinik ziyarette aile hakkında daha fazla şey öğrenildikçe eklenebilir ve düzeltilebilir. Ailenin geçmişini ve bağlamının karmaşıklığını aklımızda tutmamızı kolaylaştırır. Konuşma dilimizin düşünce süreçlerimizi güçlendirmesi ve düzenlemesi gibi, genogramlar da klinisyenlerin danışanlarının yaşamlarındaki olayların ve ilişkilerin sağlık ve hastalık örüntüleriyle nasıl ilişkili olduğu konusunda sistematik olarak düşünmelerine yardımcı olur.
Genogram bilgilerinin toplanması sadece ailede kimlerin olduğunu ve mevcut durumları ile geçmişlerine ilişkin gerçeklerin neler olduğunu bilmek için bile olsa, kapsamlı bir klinik değerlendirmenin ayrılmaz parçası olmalıdır. Öncelikle klinisyenlerin bir aile değerlendirmesinde daha ileri değerlendirme için geçici hipotezler oluşturmasını sağlayan yorumlayıcı bir araçtır.
Danışanla yapılan ilk görüşmede toplanan bilgilerden oluşturulur ve yeni bilgiler elde edildikçe revize edilir. İlk değerlendirme tedavinin temelini oluşturur. Bununla birlikte klinisyenlerin tipik olarak değerlendirme ve tedaviyi birbirinden ayırmadıklarını vurgulamak önemlidir.
Genogram klinisyenin aileyi tanımasına yardımcı olur. Böylece terapide ailelerle “bir araya gelmenin” önemli bir yolu haline gelir. Aile sorunlarının zaman ve mekan içinde izlenmesine yardımcı olan sistemik bir bakış açısı yaratarak, görüşmecinin duygu yüklü sorunlarını yeniden çerçevelemesini, arındırmasını ve normalleştirmesini sağlar.
Ayrıca genogram görüşmesi, klinisyene bilgi sağlamanın yanı sıra danışanları sistemik bir perspektife yönlendirmeye başlayan sistemik sorgulama için hazır bir araç sağlar. Hem klinisyenin hem de ailenin “büyük resmi” görmesine, yani sorunları mevcut ve tarihsel bağlamları içinde görmesine yardımcı olur. Aile hakkındaki yapısal, ilişkisel ve işlevsel bilgiler genogramda hem yatay olarak aile bağlamında hem de dikey olarak nesiller boyunca görülebilir.
Mevcut aile bağlamının genişliğinin taranması, klinisyenin ailenin yakın üyelerinin birbirlerine ve daha geniş sisteme (geniş aile, arkadaşlar, toplum, kültür) bağlılığını değerlendirmesine ve ailenin güçlü ve zayıf yönlerini genel durumla ilişkili olarak değerlendirmesine olanak tanır.
Genograma yakın ve geniş aile üyelerinin yanı sıra aileyle birlikte yaşamış veya ailenin hayatında önemli bir rol oynamış kan bağı olmayan önemli “akrabaları” da dahil edilir. Ayrıca ilgili olayları (taşınmalar, yaşam döngüsü değişiklikleri) ve sorunları (hastalık, işlev bozukluğu) da not edilir. Aile üyelerinin mevcut davranışları ve sorunları genogram üzerinde çoklu perspektiflerden izlenebilir. Sorunu veya semptomu olan kişi, kardeşler, üçgenler ve karşılıklı ilişkiler gibi çeşitli alt sistemler bağlamında veya daha geniş topluluk, sosyal kurumlar (okullar, mahkemeler vb.) ve sosyo-kültürel bağlamla ilişkili olarak görülebilir.
Klinisyenler, aile sistemini tarihsel olarak tarayarak ve önceki yaşam döngüsü geçişlerini değerlendirerek, mevcut sorunları ailenin evrimsel kalıpları bağlamına yerleştirebilirler. Genogram genellikle en az üç kuşak aile üyesinin yanı sıra, özellikle yaşam döngüsüyle ilişkili olarak aile tarihindeki düğüm ve kritik olayları içerir. Aile üyelerine önceki nesillerin temaları, mitleri, kuralları ve duygusal açıdan yüklü sorunlarıyla ilgili mevcut durum hakkında sorular sorulduğunda, tekrarlayan kalıplar sıklıkla netleşir.
Genogram Oluşturmak İçin Danışana Ne tür Gerekçeler Sunarım?
- Problem çözme yaklaşımı: “Aile haritanızı çıkartarak geçmişte karşılaşılan problemleri çözme biçimlerinizi ve ne çeşit çözümlerin sizin için konforlu ve en uygun olduğunu keşfedelim mi birlikte?.”
- “Aile ağacı çizdiğimde ailedeki diğer insanların benzer problemleri çözdükleri yöntemleri görmek istiyorum.”
- Kültürel veya anne-babadan gelen yaklaşım “öyle gözüküyor ki problemin (ya da içinden çıkmaya çalışılan güç durumun) bir parçası iki dünya arasindaki çatışma ile ilgili. Sizin ve eşinizin dünyası. Bu etkileri aile haritanıza dökmek ve problemleri nasıl değişitirebileceğimize oradan bakmak istiyorum.”
- “Ben şimdi sizin de katılımınızla bir aile ağacı oluşturmak istiyorum. Bu yine bir not alma yöntemi ama şekillerle. Aile sisteminizi gözünüzde canlandırmanıza yardımcı olacak. Bunu çizerken merkez odağını bireyden aileye, aileden de bir sonraki kuşağa genişletmekte yardımcı oluyor. Aile haritası oluşturarak ailedeki potansiyel destek kaynaklarını da belirleyebileceğiz. Çoğu aileler, kendi ailelerini kurarken her biri kendi ailelerindeki bir takım tarihçe, gelenek, görenek ve kültür getirirler. Bunu aile haritası çizerek daha iyi görüp üzerinde düşünebiliriz.”
- “Bu problemi yaşıyorken sana aile büyüklerinden veya akrabalarından kimler yardımcı oluyor?”
- Eğer danışan bir kriz durumu ile gelmişse, “ size tamamen bir yabancıyım. Eğer sizin yerinizde olsaydım bir yabancının bana nasıl yardımcı olabileceğini merak ederdim. Yardımcı olabilmek için hakkınızda daha fazla detaya ve ne tür bir çözümlerin size uyacağını bilmeye ihtiyacım var.”
Uzm Psikolog/Çift-Aile-Çocuk ve Ergen Sorunları
Kaynaklar
McGoldrick, Gerson ve Petry. (2007). Genograms: Assessment and Intervention: W.W. Norton
