Paranoid Kişilik Bozukluğu dendiğinde ilk akla gelen şüphecilik, kuşkuculuk, eleştiriye hassasiyet ve güvensizlik. Aşağıdaki yazıda bir paranoid kişilik bozukluğu vaka örneği ile birlikte merak ettiğiniz soruların cevaplarını okuyacaksınız.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Vaka Örneği
Jake, orta sınıf bir mahallede büyüdü. Hiçbir zaman ciddi bir belaya girmemesine rağmen, lisede öğretmenleri ve sınıf arkadaşlarıyla tartışmasıyla bir üne sahipti. Liseden sonra iki yıllık bir yüksekokul kazandı, ancak birinci yıldan sonra okulu bıraktı. Jake’in okuldaki başarısızlığı kısmen, düşük notlarının sorumluluğunu almamasına bağlanabilir. Sırf başarısız olduğunu görmek için işbirliği içinde birlikte çalıştıklarına inanarak, öğrenci arkadaşları ve profesörler hakkında komplo teorileri geliştirmeye başladı. Jake, her seferinde işvereninin evde ve işteyken onu gözetlediğinden şikâyet ederek işten işe de sıçradı.
25 yaşında ve ailesinin isteği dışında, ailesinin evinden uzak küçük bir ilçeye taşındı. Ne yazık ki, Jake’in her gün eve yazdığı mesajlar, ebeveyninin en büyük korkularını doğruladı. Kendisine zarar vermeye çalışan insanlar hakkındaki teorilerle giderek daha fazla meşgul oluyordu. Jake, bilgisayarında web sitelerini keşfetmek için çok fazla zaman harcadı ve çocukluğunda onun üzerinde nasıl araştırma yapıldığına dair ayrıntılı bir teori geliştirdi. Eve yazdığı mektuplar, istihbarat ile çalışan araştırmacıların ona çocukken ilaç verdiğine ve kulağına mikrodalga yayan bir şey yerleştirdiğine olan inancını anlatıyordu. Bu mikrodalgaların kanser geliştirmesine neden olmak için kullanıldığına inanıyordu. 2 yıldan fazla bir süre boyunca, bu teoriyle giderek daha fazla meşgul oldu ve çeşitli yetkililere onları yavaş yavaş öldürüldüğüne inandığına ikna etmeye çalışan mesajlar yazdı. Bazı işverenleri zarar vermekle tehdit ettikten sonra, ailesiyle temasa geçildi ve onlar onu bir psikoloğa götürdüler ve ona paranoid kişilik bozukluğu ve majör depresyon teşhisi koydular.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir? Tanı Kriterleri Nelerdir?
Aşağıdakilerden en az dördünün olması ile belirli, genç erişkinlik dönemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, başkalarının davranışlarını kötü niyetli olarak yorumlayıp sürekli bir güvensizlik ve kuşkuculuk gösterme durumudur.
1.Yeterli bir temele dayanmadan başkalarının kendisini sömürdüğünden, aldattığından veya kendine zarar verdiğinden kuşkulanır.
2.Dostlarının veya iş arkadaşlarının kendine olan bağlılığı veya güvenirliği üzerine yersiz kuşkuları vardır.
3.Söylediklerinin kendisine karşı kötü niyetle kullanılacağından yersiz korkuları olduğundan başkalarına sır vermek istemez.
4.Sıradan sözlerden, olaylardan aşağılandığı veya kendisine gözdağı verildiği şeklinde anlamlar çıkarır.
5. Sürekli bir kin besleme hissi taşır, mesela önemsenmeme ve küçümsenmeyi, hor görülmeyi ve herhangi bir mağduriyeti affetmez.
6. Karakterine ve itibarına saldırıldığı yargısını taşır ve öfke ve karşı saldırıda bulunur.
7. Haksız yere eşinin sadakatsizliği ile ilgili kuşkulara kapılır.
Paranoid kişilik bozukluğunda merkezi özellik kuşkuculuğa dayalıdır ve erkeklerde daha yaygındır. Bu onların psikotik oldukları anlamına gelmez. Öyle olmasa bile her şeyi habis ve kötü niyetli olarak yorumlarlar. Diğer insanların davranışları küçük düşürücü, onur kırıcı olmasa bile bu şekilde atıfta bulunurlar. Gerçekte öyle olmasa bile her şeyi kötü ve art niyetli olarak yorumlarlar. Başkaları ile etkileşime girmeyi gerektirmeyecek, tek bir yöneticinin olduğu işleri iyi yaparlar. Eleştiriye karşı oldukça hassastırlar. Davranışları diğer insanların kendilerinden uzak durmasına sebep olur. İnsanların kendileri hakkında konuştuğunu sanırlar ama aslında buna sebep olan kendi ilginç davranışlarıdır. Duygusal yaşamları izole olmaya yani kendilerini sosyalleştirmeden uzak tutmaya meyillidir. Profesyonel yardım almaktan kaçarlar çünkü problemlerini kabul etmezler. Kabul etseler bile katı ve savunmacı tutumları terapisti son derece zorlar. Soğuk ve somurtkandırlar, kolay incinirler, duygusal değilmiş gibi gözükmeye çalışırlar. Dolayısıyla davranışları, bekledikleri türden davranışları ortaya çıkarır. Kaba, tartışmacıdırlar. Dava açmayı severler. Doğrudan hayalleri yoktur. Psikotik değildirler, sadece insanlar güvenilmezdir. Hükümetin ve ailelerinin onları aşırı derecede kontrol ettiğini düşünürler. Her türlü kural onları rahatsız eder. Otoriteyle anlaşamazlar. Çok tartışmacıdırlar ve kontrollü ailelerden gelirler.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Hangi Sorunlarla Birlikte Görülebilir?
Komorbidite: Majör depresyon, anksiyete sorunları, madde kötüye kullanımı, psikotik ataklar, kişilerarası problemler ile birlikte görülebilir.
Paranoid Kişilik Bozukluğuna Ne Sebep Olur?
Etiyoloji: Biyolojik katkılar için kanıt sınırlıdır. Bazı araştırmalar bireylerin akrabalarında şizofreni varsa paranoid kişilik bozukluğuna sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir ancak şizofreni ile bir ilişkisi var gibi gözükse de bu net değildir. Genel olarak, genetiğin güçlü bir rolü olduğu görülmektedir.
Psikolojik katkılar daha az kesindir.
Paranoid kişilik bozukluğu olan kişilere çocukluklarından olayları hatırlamaları istendiğinde, erken kötü muamele veya travmatik çocukluk deneyimleri görülmektedir.
Kültürel faktörler de paranoyak kişilik bozukluğuna karışmıştır. Mahkumlar, mülteciler, işitme engelliler ve yaşlılar gibi belirli insan gruplarının, benzersiz deneyimleri nedeniyle özellikle duyarlı oldukları düşünülmektedir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Paranoid kişilik bozukluğu olan kişiler herkese karşı güvensiz olduklarından, ihtiyaç duyduklarında profesyonel yardım aramazlar ve başarılı bir terapi için gerekli olan güvene dayalı ilişkileri geliştirmekte güçlük çekerler. Bu kişiler sonunda terapi aradıkları zaman, tetikleyici genellikle yaşamlarındaki bir krizdir –vaka örneğindeki Jake’in yabancılara zarar verme tehdidi gibi- ya da kaygı ya da depresyon gibi başka sorunlardır, kişilik bozukluğu olması gerekmez. Terapiyi yarım bırakmazlarsa bilişsel davranışçı yöntemler ve EMDR terapisi ile terapiden fayda göreceklerdir.
Bahar Erden
Uzman Psikolog/Evlilik ve Aile Terapisti
Durand, V. M., & Barlow, D. H. (2009). Abnormal Psychology (5 th ed.). Belmont, CA: Wadsworth/Cengage Learning. (Vaka Örneği; Durand, V. M., & Barlow, D. Anormal Psikoloji kitabından alıntıdır.)
