Boşanma bazen uzun ve zor bir süreçtir. Özellikle taraflar anlaşarak ayrılmaya gönüllü değilse. Anlaşarak ayrılabilen çiftlerde yasal belgeler imzalanır, velayet/ortak ebeveynlik ve mali düzenlemeler birlikte kararlaştırılır. Varsa evlilik konutu satılır, veya tapu değişir. Eski eşlerden biri veya her ikisi de yeni bir ev ve yeni bir hayat kurmak için değişiklikler yapar. Çocuksuz eski eşler çok daha geniş seçeneklere sahipken, çocuklu çiftler ayrılığın ardından adı artık “parçalanmış aile” de olsa bir şekilde iletişim halinde olmaya devam ederler.
Her ailenin kendine has dinamikleri olduğu gibi, her aile üyesi, çevre ve şartları, mizacı ve kişilikleri bakımından birbirinden farklıdır. Tıpkı parmak izleri gibidir öyküleri; kendine has ve benzersiz. Bu yüzden boşanma sonrası çocuklarla yola sağlıklı bir şekilde devam edebilmek kimi aileler için kolay olurken kimileri için zordur. Boşanma öncesi aile ilişkileri de bu süreçle baş etmekte veya başarılı bir şekilde ebeveynliği sürdürmekte belirleyicidir.
Olumlu çocuk ve aile sonuçları sağlamak için “tipik bir boşanma” ve “sihirli bir formül” yoktur. Ancak başarılı bir ortak ebeveynlik için geçerli olan bazı genel ilkeler vardır. Bu genel ilkleri aşağıda başlıklar altında açıklamaya çalıştım.
Çocuklar için Boşanma Ne İfade Eder?
Çocuklar gerek yaşları, gerekse aile içindeki deneyimlerinden dolayı boşanmayı farklı şekillerde anlamlandırabilirler. Bir ergen için ebeveynlerinin boşanması daha fazla özgürlük anlamına gelebilirken, bir çocuk için kayıp, bir başka çocuk için ise daha farklı kaygılar veya korkular olabilir.
Çocuklarınızla boşanma hakkında konuşun. Her şeyden önce, çocukların ebeveynleri tarafından fiziksel veya duygusal olarak terk edilmeyeceklerini bilmeleri gerekir. Ailelerin bu süreci zararsız şekilde atlatabilmeleri ya da boşanma sonrasında ortaya çıkan sorunlarla baş edebilmeleri için alanında uzman bir aile danışmanından terapi desteği almak kolaylaştırıcıdır.
Literatüre baktığımızda 80’li yılların ilk çeyreğinden 90’lı yılların başına kadar yapılan çalışmalarda boşanmanın çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini görürüz. Fakat daha sonra Batı’daki çalışmalar bunun böyle olmadığını gösterir. Boşanma sürecinde ve sonrasında ebeveynlerin tutumu, farkındalığı, ilişkilerindeki denge ve doğru iletişim önemlidir.
Boşanmanın Çocukları Olumsuz Etkilediği Durumlar
Ayrılmış ebeveynlerin çocukları için sonucun en büyük belirleyicisi, çatışma düzeyidir. Anne babalar kavga ediyor, çocuklar zarar görüyor. Denklem budur. Bunun ötesinde, çoğu çocuk yaklaşık 3 ay içinde durumsal faktörlere uyum sağlar.
Çocuğunuzu endişelendirmesi muhtemel olan, diğer ebeveyni kötülemediğinizden emin olun. Çocuklar için boşanma öncesi anne-baba ilişkilerinin kalitesi kıymetli bir belirleyici. Eğer ebeveynler sürekli kavga ediyor ve birbirlerine düşmanca davranıyorlarsa bu elbette çocukları olumsuz etkiliyor. Boşanma sürecinde veya sonrasında çocuğun hayata bakış açısında çarpıklıklar, iç dünyasında sarsılmalar ve travmalar, davranışlarında bozukluklar, öfke, uyku ve yeme bozuklukları, içe kapanma, terk edilme ve sevdiklerini kaybetme korkusu, diğer çeşitli kaygılar bunlardan bazıları. Bu tür tepkileri fark ettiğinizde uzman bir psikolog ile görüşüp oyun terapileri de planlayabilirsiniz.
Çocuklar için en zor ve karmaşık meselelerden bir diğeri ise ebeveynlerinin arasındaki çatışmaya dahil olmaktır. Örneğin annenin veya babanın çocuğu kendi tarafına çekmeye çalışıp bir diğer ebeveyni kötülemesi veya birbirlerinin kurallarına ve ebeveynliğine müdahale etmesi gibi. Bazı ebeveynler çocukları ile diğer ebeveyninin kurallarını ve ebeveynlik biçimini eleştirel olarak konuşmaktan sakınmazlar. Diğer ebeveyn ile bu konularda sürekli bir çatışma içine girerler. Böyle bir durumda çocuk hem bir aile çatışmasının hem de kendi iç çatışmasının içerisinde olarak her iki tarafta sıkışmış olmaktan etkilenebilir.
Birbirinizin Ebeveynliğine Müdahale Etmeyin
Ebeveynlerin farklı kurallar koyması konusunda sıklıkla kullanılan örnek şudur: Çocuğun söz hakkı almadan konuşmaması gereken bir ders aldığını düşünün ve bu derste bireysel çalışma uygulaması gerekli. Bir diğer derste ise kurallar tamamen bunun zıttı ve grup çalışması ağırlıklı. Burada her iki öğretmen de dersi olması gerektiği gibi işliyor. Bu durumda çocuk içinde bulunduğu farklı ortamlardaki davranışsal beklentileri öğreniyor ve yerine getirmeye çalışıyor.
Fakat öğretmenler bir diğerinin dersi işleyiş tarzına müdahale eder veya öğrencilerine öbür şekilde ders işlemenin doğru olmadığını söylerse, işlevselliği her iki derste de iyi olan çocuk kendisini bir kaos içinde bulur ve davranışlarında bozulmalar ortaya çıkar. Nasıl yaparsa doğru olacağı konusunda içsel karmaşa yaşar. Bu öğretmenler arasında da çatışmayı ortaya çıkartacaktır. Oysa ki her iki öğretmenin tarzı da doğru ve biri diğerinden iyi ya da kötü değildir. Sadece birbirinden farklıdır. Kötü olan tek şey öğretmenlerden birinin kendi tarzını diğerine empoze etmeye çalışmasıdır.
Aynı şey ebeveynler için de geçerlidir. Ebeveynler için doğru olan, ortada çocuğa karşı ihmal ve taciz olmadıkça, birbirlerine müdahale etmeyerek kendi tarzlarında ebeveynlik yapmaları için birbirlerini rahat bırakmalarıdır. Çocuklara zarar verecek olan ebeveynlik tarzlarındaki farklar değil bu konuda aralarında yaşadıkları çatışmadır.
Boşanma Sonrası Çocuklara Neler İyi Gelir?
Çocuklar için fiziksel ve duygusal olarak yanlarında olmanız çok kıymetlidir. Birlikte oyunlar oynamak, aktiviteler, sohbet edebilmek, birbirini önemli, değerli hissettirmek ve bu karşılıklılık sürecinden keyif aldığınızı hissettirmek kaliteli zaman geçirmek demektir.
Diğer ebeveynin çocuklarınızla olan rolünü ve ilişkisini destekleyin. Baskı altında ebeveynlik yapmak ve çocuklarıyla olan rollerini ve ilişkilerini pek de desteklemeyen bir eski eş-ebeveynle uğraşmak zorunda kalmak ebeveynlerin ellerinden gelenin en iyisini yapmalarını zorlaştırır.
Birbirinize uyum sağlama konusunda mümkün olduğunca esnek kalarak ve ebeveyn olarak çatışma ve husumet ortamından işbirliğine doğru ilerleyerek birbirinizi destekleyebilirsiniz. Bunun büyük bir kısmı, bir çift olarak önceki düşmanlıklarınızı, devam eden ortak ebeveynlik sorumluluklarınızdan ayırmaktır. Çocukları kendi sorunlarınıza dahil etmek yerine, mevcut rutinlerinde ve ilişkilerinde sürekliliği sağlamak ve onları sizin sorumluluğunuzda olan mücadelelerden korumak gerekir.
Her bireyin ihtiyaçlarının farklı olduğunun farkında olun, bu nedenle uzlaşma esastır: Sizin için uygun olan, diğer ebeveyn için çalışmayabilir (ve tam tersi).Yetişkinler için işe yarayan, çocuk(lar) için işe yaramayabilir (veya tam tersi)
Açık İletişim ve Destek Ağları
Mümkün olan her durumda, diğer ebeveynle açık iletişim kanallarını sürdürün. Açık ve düzenli iletişim, işbirliğine dayalı ebeveynliğin anahtarıdır. Bu mümkün değilse, telefon görüşmeleri, e-postalar iyi alternatiflerdir.
Çocuğunuzun destek ağlarını koruyun. Geniş aile üyeleri, arkadaşlar, okul ve diğer etkinliklerle mevcut ilişkileri ve rutinleri sürdürmek çocukların yaşamlarında istikrar, süreklilik ve öngörülebilirlik duygusuna katkıda bulunur.
Boşanma Sonrası Diğer Ebeveynle Ne Kadar Zaman Geçirmeli?
Çocuğunuzun/çocuklarınızın her bir ebeveynle geçirdiği zamanı bölmek, duygusal olarak zorlayıcı bir görevdir. Bir anlaşmaya varmadan önce çocuklara önerilerini sormayı ihmal etmez ve gerekli ayarlamaları yapmak için diğer ebeveynle yılda en az bir kez ziyaret programını gözden geçirmeyi kabul ederseniz, işler daha sorunsuz ilerleyecektir. Çocukların ihtiyaçları ve etkinlikleri, büyüdükçe değişir, dolayısıyla her ebeveynin çocuklarıyla ne zaman ve nasıl vakit geçireceği de değişmelidir.
İlk başta, bebekler ve küçük çocuklar her iki ebeveynden de ayrı kalmakta zorlanırlar (özellikle de ayrılmadan önce günlük bakımın çoğunu yapan ebeveyn). Ancak diğer ebeveyne aşinalıklarını artırdıkça daha uzun ziyaretlerin tadını çıkarmak için aylar içinde uyum sağlayabilirler.
Dört yaş ve üzeri çocuklar kesinlikle en tanıdık ebeveynlerden en fazla bir gün ve bir gece ayrı kalabilirler. Birlikte oldukları ebeveynin, onlar oradayken onların ihtiyaçlarına özen göstermesi (ancak bu, gün boyu ikramlar ve hediyeler anlamına gelmez) ve geride bıraktıkları ebeveynin, önünde kötü söz ve eleştirilerle diğer ebeveyni baltalamaması önemlidir. Bu durum çocukların sadakat sorunları yaşamalarına sebep olabilir.
