Histrionik Kişilik Bozukluğu-İlgi odağı olma, yüzeysel duygular, ilgi çekme, gösteriş, yapmacık davranışlar, abartılı duygular, üst düzey oyunculuk, tutarsız kişilik, hiper kadınlık, hiper erkeklik, abartılı ruh halleri… Oyuncu mu arıyorum zannettiniz? Tabii ki hayır. İlk önce bir vaka örneği vererek histrionik kişilik bozukluğundan bahsedeceğim. (Vaka örneği elbette bir danışanıma ait değil, eğitim kitabından belli yerleri değiştirerek yaptığım bir alıntı. Gizlilik prensibi ve mahremiyet kendimden bile önce önem verdiğim etik ilkelerim.)
Histrionik Kişilik Bozukluğu Vaka Örneği
İlk tanıştığımızda, A hayattan zevk alan, bekar, 30’larının ortasında ve yüksek lisans derecesi için okula devam eden bir kadındı. Sık sık gösterişli giyinirdi. İşe gitmediğinde ve dersi olmadığında genellikle birileri ile dışarı çıkıyordu. Onunla ilk konuştuğumda, alanımda yaptığım çalışmalardan ne kadar etkilendiğini ve öğrencileriyle bazı tekniklerimi kullanırken son derece başarılı olduğunu coşkuyla anlattı. Açıkça övgüyü abartıyordu, ama böyle pohpohlayıcı yorumları kim takdir etmez ki?
A’yı muhtelif sebeplerden dolayı sık sık görüyordum. Bir süre sonra etkileşimlerimiz gerginleşti. Sık sık işini engelleyen çeşitli hastalıklardan ve yaralanmalardan (otoparkta düşme, pencereden dışarı bakarken boynunu incitme) şikâyet ederdi. Dağınıktı, genellikle ciddi bir planlama gerektiren görevleri son dakikaya bırakıyordu. A, diğer insanlara tutması imkânsız ama onların onayını kazanmayı amaçlıyor gibi görünen sözler verirdi; sözünü tutmadığında, genellikle sempati ve şefkat uyandırmak için tasarlanmış bir hikâye uydururdu.
A, erkek arkadaşı ile konuşmak için sık sık toplantıları yarıda keserdi. Erkek arkadaşları neredeyse her hafta değişirdi, ancak onun coşkusu (“Tanıştığım hiçbir erkek gibi değil!”) ve gelecekle ilgili iyimserliği (“Hayatımın geri kalanını birlikte geçirmek istediğim adam o!”) her biri için yüksek kalırdı. Kısa süreli tanışmalarına rağmen neredeyse herkesle evlilik planları ciddi bir şekilde tartışılırdı. Özellikle düzensizliği nedeniyle içine düştüğü beladan sık sık ona yardım eden karşı cinsten iş arkadaşlarına minnettardı.
A, düşük performansı nedeniyle işini kaybedeceği netleştiğinde, birkaç erkek iş arkadaşlarını onu yakındaki bir bölgede yeni bir iş için tavsiye etmeleri konusunda manipüle etmeyi başardı. Bir yıl sonra, hala yeni iş yerindeydi ama iki kez farklı departmanlara taşınmıştı. Birlikte çalıştığı arkadaşlarına göre A, mevcut romantik ilişkisini “derinden ilgili” olarak tanımlamasına rağmen, hala yakın kişilerarası ilişkilerden yoksundu. Oldukça uzun bir depresyon döneminden sonra, kendisine aynı zamanda histrionik kişilik bozukluğu teşhisi koyan bir psikologdan yardım istedi.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Nedir? Tanı Kriterleri Nelerdir?
Aşağıdakilerden en az beşinin olması ile belirli, genç erişkinlik dönemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, aşırı duygusallık ve ilgilenilme arayışı gösteren sürekli bir örüntü.
1. İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
2. Başkalarıyla iletişimi çoğu zaman uygunsuz bir şekilde cinsel yönden ayartıcı davranışlarla belirlidir.
3. Hızlı değişen ve yüzeysel kalan duygular sergiler.
4. İlgiyi çekmek için fiziksel görümünü kullanır.
5.Aşırı düzeyde başkalarını etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma biçimi vardır.
6. Gösteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını aşırı bir abartı ile gösterir.
7. Telkine yatkındır, kolay etkilenir.
8. İlişkilerin olduğundan daha yakın olması gerektiğini düşünür.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Kimlerde Görülür?
Görece olarak kadınlarda daha sık gözlenir. Ama kimi veriler, histrionik davranışların stereotipik “kadın” davranışı olduğundan kadınlarda daha yaygınmış gibi gözükse de, aslında kadın ve erkekte eşit oranda yaygınlık olduğunu söyler.
Histrionik Kişilik Bozukluğunda Görülen Davranışlar
Histrionik, “aktör” anlamına gelen Latince bir kelimeden türemiştir. Merkezi özelliği dramatik “sahne” davranışıdır. “Üst düzey oyunculuk” bu insanları doğru şekilde tanımlayan bir sıfat olarak kullanılır. Sahnede olmadıkça var olmazlar. Tüm kimlik korkularıyla birlikte, dikkatin merkezinde olmaları gerekir. Aksi takdirde bu, benliğin ölümü (egonun ölümü) anlamına gelir. Kötü bile olsa performansları, dikkatin üzerlerinde olması onlar için yeterlidir.
İç gözlemden sakınır yani kendi düşünce ve duygularını incelemezler. Tutarsız kişilik bozukluklarından biridir. Kendisini, arkadaş canlısı, tahrik edici, cazibeli ve büyüleyici olarak görür. Aktif ve zevk odaklı bir yasam biçimi imajı uğraşını sürdürmekten zevk alırlar.
Histrionik kişilik bozukluğu olan kişilerin partnerlerinden onay alma ihtiyacı daha yüksektir. Bilişsel-davranışçı teorisyenlere göre bu insanlar hayata yaklaşımlarının altında yatan yanlış varsayımlardan muzdariptirler. Bu bozukluğa sahip kişinin temel inançlarından biri “yetersizim ve hayatı tek başıma idare edemiyorum” şeklindedir ve bu da bir sonraki adım olan, bu açığı kapatmak için başka birini bulmanın gerekli olduğunu varsaymaya götürür. Bu bireyler, hiper kadınlık veya hiper erkeklik kalıpları ile hareket ederek dikkat ve onay ararlar ve bunun başkalarından hayranlık ve destek alarak ortaya çıkacağına inanırlar. Histrionik bireyin düşünme tarzının küresel doğası, dağınık, abartılı ve hızla değişen duygusal durumlara yol açar. Bu bireylerin insanları ve durumları değerlendirme biçimleri de eşit derecede kesin değildir ve çarpıtmaya açıktır; bu nedenle, görüşleri bir uçtan diğerine günlük olarak değişebilir.
Kişilik bozukluklarının tümünde mesleki ve sosyal bozulmalar vardır ama bu insanlar aşırı uçlarda davranış sergileseler de bu durum onlara zarar vermez çünkü kendilerinde bir sorun görmezler, sadece “dramatik” olduklarını düşünürler. IBM gibi bir şirkette çalışıyorsanız çok kısa elbise giyemezsiniz, uygunsuz elbise giydiğiniz için işten çıkarılabilirsiniz. Yine de işten çıkartılmayı riske alıp bir şekilde dikkat çekmek isterler.
Kadınlar genellikle baştan çıkarıcıdır. Hem erkekler hem kadınlarda anlam olarak sığlık ve yüzeysellik görülür. Sınırda kişilik bozukluğuna (borderline) benzer. Günden güne, andan ana değişen aşırı türden duyguları ifade ederler. Abartılı ruh halleri vardır. Antisosyal gibi hazzın herhangi bir gecikmesine karşı hoşgörüsüzdürler. Abartılı cinsiyet rolü oynama (geleneksel-klişeleşmiş cinsiyet rolü oynama) sergilerler. Çok düşük özgüvenleri vardır.
Narsisizmi olan insanlar harika görünmeye ihtiyaç duyarlar. Histrionik kişilik bozukluğu olan kişilerin buna sahip olması gerekmez. Sadece ilgiye ihtiyaçları vardır, bu olumsuz bir ilgi olsa bile. İlgi odağı olmalıdırlar. Narsisizmi olan insanlar ilgi odağı olmak zorunda değildir odadaki herkesin, odadaki en iyi olduklarını kabul edeceklerine inandıkları sürece.
Bahar Erden
Uzman Psikolog/Evlilik ve Aile Terapisti
